درباره اهداف این اقدام که پیشنهاد‌دهنده آن عربستان بوده است با دکتر پیروز مجتهدزاده، استاد جغرافیای سیاسی و ژئوپلیتیک گفت‌وگو کرده‌ایم.
- طرح تشکیل اتحادیه با سابقه‌ای که از شورای همکاری خلیج‌فارس وجود دارد با چه هدفی به‌ویژه از سوی عربستان پیگیری می‌شود؟
آن چیزی که عربستان سعودی می‌خواهد به‌وجود آورد در حقیقت ادامه آن مسیری است که از ابتدا این کشور به‌دنبال آن بوده است. ایده ایجاد تشکیلاتی برای حفظ امنیت در منطقه پس از خروج بریتانیا در سال ۱۹۷۱ مطرح شد. از آن تاریخ عربستان با برخورداری از پشتیبانی انگلیس و آمریکا به‌دنبال تشکیلاتی برای حفظ رژیم‌هایی که هیچ کدام از آنها پایگاه مردمی و ملی ندارند بود. هیچ کدام از کشورهای عضو شورای همکاری خلیج‌فارس دولت-ملت (Nation-State) نیستند بلکه هر کدام حکومت‌هایی هستند که به‌صورت‌های مختلف سعی کردند در جهان قرن ۲۰ و ۲۱ خودشان را حفظ کنند.
- به‌نظرتان چنین اتحادیه‌ای امکان تشکیل دارد و می‌تواند فعالیت کند؟
من گمان نمی‌کنم که تشکیل چنین اتحادیه‌ای به‌صورت عملی ممکن باشد. همان شورای همکاری خلیج‌فارس که در سال ۱۹۸۱ تاسیس شد تاکنون به آن همکاری‌هایی که پیش‌بینی شده بود نرسیده است. چنان‌که امارات متحده عربی که اتحادیه‌ای از ۷شیخ‌نشین جدا از هم بود از سال ۱۹۷۱ تاکنون به اتحاد لازم نرسیده است. البته در هر دو تشکیلات زور و زورگویی آنها را کنار هم نگه‌داشته و از متلاشی شدن آنها جلوگیری کرده است. با وجود این اهداف و برنامه‌های پیش‌بینی شده برآورده نشده است. من در آینده این اتحادیه هم نورامید بیشتر و وضعیت بهتری نمی‌بینم. در فرهنگ سیاسی موجود در این کشورها بیش از آنکه صداقت و اهداف صادقانه پیگیری شود اهداف واقعی در پشت هدف‌های سوری پنهان می‌شود. این عقیده همیشه وجود داشت که امنیت منطقه باید با همکاری کشورهای منطقه تامین شود اما این همکاری شکل نگرفت چون در عمل مشخص شد که مسئله از دید کشورهای عربی خلیج‌فارس حفظ امنیت منطقه نبود بلکه هدف واقعی حفظ حکومت‌های سنتی به حساب می‌آمد.
- عربستان، اتحادیه خلیج‌فارس را با مدلی شبیه به اتحادیه اروپا مقایسه کرده‌است. چقدر این مسئله می‌تواند به واقعیت تبدیل شود؟
عربستان سعودی در گذشته پیشنهاد تشکیل شورای همکاری خلیج‌فارس را داد که با مخالفت شدید ایران مواجه شد. به‌دلیل مخالفت ایران این طرح فراموش شد اما بعد از انقلاب اسلامی و با شروع جنگ میان ایران و عراق، عربستان موفق شد با سوء‌استفاده از این وضعیت در سال ۱۹۸۱ این شورا را به‌وجود آورد. در این مدت هم شاهد بودیم که این شورای همکاری که ظاهرا برای حفظ امنیت منطقه بوده بیشتر به زور و زورگویی متوسل شده است. بزرگ‌ترین زورگویی هم از سوی این شورا در سال گذشته و با تصویب اعزام نیروی نظامی به بحرین برای سرکوب مردم این کشور نمایان شد.نداشتن حاکمیت ملی در کشورهای منطقه دلیل اصلی همه تمهیداتی است که به کار گرفته می‌شود.
امروز هم منظور از تشکیل اتحادیه، اتحاد اقتصادی کشورها نیست که مثلا با تشکیل اتحادیه اروپا صورت گرفت. منظور از این اتحاد یک‌کاسه‌کردن حکومت‌های سنتی است که «آغاز پایان‌شان» شروع شده است. این کشورها در تلاش هستند که با این تمهیدات حکومت‌های خود را به هر شکلی حفظ کنند .
- با توجه به قیام‌های منطقه، آیا پیشنهاد تشکیل این اتحادیه نگرانی کشورهای عضو شورای همکاری خلیج‌فارس را نشان می‌دهد ؟
بله. هدف اصلی عربستان حفظ نظام‌های حکومتی به‌ویژه در خود این کشور است. به‌خصوص نظام حکومتی در عربستان از دو جهت مورد تهدید قرار گرفته است. پیش از این اصطلاح «آغاز پایان» را استفاده کردم. واقعیت نشان می‌دهد که اکنون شروع شدن پایان این نوع حکومت‌ها را می‌بینیم. از یک سو انقلاب‌های مردمی این کشورها و عربستان را تهدید می‌کند.
همین انقلاب‌ها باعث حرکت در مسیر پایان حکومت‌های دیکتاتوری و نامردمی شده است. عامل دوم در عربستان چالش‌های درون حکومت عربستان سعودی است. ملک عبدالله، پادشاه عربستان به‌شدت مریض است و تا حدود زیادی از اداره این کشور کنار رفته است. شاهزاده نایف، ولیعهد عربستان هم مانند پادشاه در شرایط جسمی بدی قرار دارد و شاهزاده بندر در اصل به مغز متفکر در این کشور تبدیل شده است. در این وضعیت بحرانی است که ما در عربستان سعودی دستپاچگی می‌بینیم. تمام این دستپاچگی‌ها ناشی از این است که آل سعود «آغازپایان» را احساس کرده است.
- عربستان نفوذ زیادی در شورای همکاری خلیج‌فارس دارد و اکنون دارد از بهانه نفوذ وخطر ایران در منطقه برای تشکیل این اتحادیه استفاده می‌کند. چه آینده‌ای را برای این مسئله پیش‌بینی می‌کنید؟
این اتحادیه شاید به‌صورت حتی ظاهری تشکیل شود اما گمان نمی‌کنم چنین اقدامی بتواند عربستان را از ورطه سقوط نجات دهد. عربستان سعودی از دیرباز در سقوط حکومت‌های شیخ‌نشین‌های خلیج‌فارس سقوط خود را می‌بیند و با تمام وجود می‌خواهد جلوی از بین رفتن این حکومت‌ها را بگیرد. عربستانی‌ها دیگر می‌دانند که زمان نسبت به گذشته تغییر کرده و با این به پاخیزی عمومی دنیای عرب، دیگر فضای سیاسی تغییر پیدا کرده است. خیلی وقت است که عربستان با بهانه کردن ایران هدف‌های خود را دنبال می‌کند که متاسفانه دیپلماسی ضعیف ما هم به این مسئله کمک کرد. منظور از دیپلماسی ضعیف ما زمانی است که درخواست برای عضویت در شورای همکاری خلیج‌فارس مطرح شد درحالی‌که اصل این شورا بر خلاف مصالح و منافع ما به‌وجود آمد.
